Şiirli Cumalar muhafazakâr bir toplum olmaya, yobazlığa, nefret diline, hurafelere, faşizme, bilim düşmanlığına, Ortadoğu bataklığına gömülmeye karşı bir duruş ve direniştir.

Bu hafta için seçtiğim şair “Çocukların öldüğü yerlerde en sessiz şeyler vatansız kalır”dizelerinin yazarı Nelly Sachs, 1891- 1970 yılları arasında yaşamıştır.

Almanya’da Berlin’in Schöneberg adlı bölgesinde doğan Nelly Sachs zengin bir Yahudi aileye mensuptu. Çocukluk ve gençlik yıllarında oldukça iyi bir eğitim almıştır. Yazdıklarından çok etkilendiği İsveçli yazar Selma Lagerlöf ile yazışmaya gençlik yıllarında başlamıştır. İlk şiirleri ünlü yazar Stefan Zweig’ın teşvik ve desteği ile 1921 yılında yayınlanır. Şiirin yanı sıra kukla tiyatrosu için oyunlar yazmaya başlar. Almanya’da Nazilerin iktidara gelmesiyle diğer Yahudiler gibi baskı ve saldırılara maruz kalmış, 1940 yılında evlerinin Gestapo tarafından basılması üzerine Selma Lagerlöf’ün yardımıyla annesiyle beraber İsveç’e sığınmıştır. Nedir, Nelly Sachs İsveç’e ulaşmayı başardığında Selma Lagerlöf ölmüştür. Nelly Sachs, savaşta fiziksel zarar görenler arasında yer almamakla beraber ailesinin ve yakınlarının önemli bir kısmını kaybetmiştir.

Nelly Sachs 1920’li yıllardan itibaren şiir yazsa da şair kimliğini savaş öncesi Nazi yönetimi ve II. Dünya Savaşı yıllarında geliştirmiştir. Savaş yıllarının dehşetini eşsiz bir duyarlılıkla anlattığı şiirleriyle bir tür ağıt dili yaratmıştır.

“Yeryüzü Halkları” 

“siz, ki makara ipliği gibi bilinmeyen
yıldızların gücüyle kendinizi çepeçevre dolayan
diken ve dikilmişi söken,
dil kargaşasına atan kendini
kovanlara olduğunca,
tatlılıkla batırmak üzre iğnesini
ve batırılmak üzre-

Yeryüzü halkları,
tarumar etmeyesiniz sözcük evrenini,
kesmeyesiniz nefret bıçaklarıyla
heceyi, ki solukla birdir onun doğumu.

Yeryüzü halkları,
yaşam dendiğinde ölüm-
beşik dendiğinde kan bilmeyesiniz sakın-

Yeryüzü halkları,
sözcükleri kaynaklarında bırakın,
onlar çünkü ufukları
gerçek gökyüzüne kaydıracak olan
ve arka yüzünde
gecenin bir maske gibi esnediği
yıldız doğumlarına koşan onlar”

Sachs, savaş sonrası yazdığı şiirlerinde Avrupa hümanist geleneğin mirasıyla yüzleşir, hesaplaşır. Yüzlerce yıllık Avrupa medeniyetinin, Nazi faşizminin örgütlü barbarlığını nasıl olup da ürettiğini anlamaya, anlatmaya çalışır; okuyucunun da kavramasını ister. Savaşların ölümü kutsamasına karşı direnir; ölümün ve kahramanlığın “şiirselleştirilmesine” meydan okur!

Nelly Sachs tanık olduğu tüm trajik olaylara rağmen nefret, intikam, öç alma, kin gibi duygularını şiirine taşımamış, yaşam ve ölümün birbirini kovaladığı; duyguların zarif bir biçimde aktarıldığı şiirler yazmayı başarmıştır. 

“çocukların öldüğü yerlerde 

taş ve yıldız 

ve bir sürü düş 

vatansız kalır” 

1959 yılında Alman Endüstri Birliği Edebiyat Ödülü, 1960’ta Meersburger Droste ödüllerini layık görülmüş, 1966 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’nü almıştır. Ödül Komitesi Nelly Sachs’ın “Yahudi halkının evrensel trajedisini lirik ağıtlar ve dramatik yaşam kesitleri olarak” anlattığını açıklamıştır.

Nely Sachs 1970 yılında Stockholm’de hayatını kaybetmiştir.

KAYNAKLAR

1- Nelly Sachs, Hala Gece Yarısı Bu Yıldızda, Çeviri Melike Öztürk, Önsöz Cevat Çapan, Can Yayınları, 2012.

2- Kadın ve Kâinat: Nobel Ödüllü Kadınlar, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, Acar Matbaacılık 2005. 

3- https://en.wikipedia.org/wiki/Nelly_Sachs

Değerli okurlarım, bu yazıyı cep telefonunuzdan okuduysanız, yazılarımın duyurusunu yaptığım Whatsapp kanalıma katılmanızı öneriyorum. Katılmak için tıklayın lütfen. 

https://www.whatsapp.com/channel/0029Vaf44NvElagw56eQG70I