Değerli dostlar hepinize ŞİİRLİ CUMALAR diliyorum. Bu hafta için seçtiğim şair Rabindranath Tagore, 1861- 1941 yılları arasında yaşamıştır. Tagore, yalnızca Hint edebiyatının değil, yakın tarihin en önemli şairlerinden biri olarak kabul edilir.
Tagore adı Bengalce’de ‘’Soylu kişi-efendi’’ anlamına gelmekte olan “Thakur” sözcüğünün “İngilizceleştirilmiş” biçimidir. Kolayca tahmin edilebileceği gibi, Tagore “yüksek sınıftan” bir Brahman ailesinden gelmektedir. Babası, ruhani nüfusu oldukça yüksek, varlıklı bir din adamıdır. Ancak Tagore, aileden gelen dini kimliğini çok aşmış ve dinler üstü veya din dışı, birleştirici bir dil ve yaşam misyonuna ulaşmıştır.

Çocukluğunda devam ettiği yatılı okullara sığamamıştır Tagore; şiire, sanata, müziğe duyduğu derin ilgiyi çağının klasik eğitiminin karşılayabilmesi mümkün değildi. Ailesinin desteği ile evde özel derslerle devam etti eğitimine, Shakespeare’i, Milton’u, Shelley’i ve daha pek çok Hint ve Dünya klasiklerinden eserleri okudu. Yetiştiği aile ortamını şu satırlarla anlatıyor Tagore.

“Ailemin tüm bireyleri yetenekli kişilerdi — kimi ressam, kimi şair, kimi müzisyen. Evimizin tüm havası yaratıcılık ruhuyla doluydu. Neredeyse bebekliğimden beri, doğanın güzelliğini ta içimin derinliklerinde duyuyor; ağaçlara, bulutlara karşı yakın bir dostluk besliyor; kendimi mevsimlerin havada titreşen müziğiyle uyum içinde hissediyordum.”

İlk eserini daha 16 yaşında “Kavi kâhini- Bir şairin hikâyesini’’ yazdı. 17 yaşında Londra’da hukuk eğitimi almaya gönderildi. Ancak hukuk eğitiminden hoşlanmamıştı, iki yıl sonra hukuk eğitimini bırakarak Hindistan’a döndü.

Daha küçük yaşlardan itibaren hizmetçilerinin ve “aşağı kastlardan” insanların kendisine gösterdikleri aşırı saygıyı reddetmiştir. Hindistan o yıllarda İngiltere’nin bir sömürgesiydi ve bir İngiliz Genel Vali tarafından yönetiliyordu. İngiltere, halkın eğitim düzeyinin düşük kalması için büyük çaba sarf ediyor, Hindistan aydınları bile İngiliz formatında yetiştiriliyordu. Bu şartlar altında Tagore, 23 yaşında evlendi ve Bengal’in yoksul mahallelerinden birinde bir ev aldı, orada yaşamaya başladı. Çocukluğunda reddettiği eğitim sisteminden, gençliğinde tamamlamadığı hukuk eğitiminden sonra İngiliz yaşam biçimini de reddetmiştir.

Tagore 40 yaşına geldiğinde çılgınca bir eyleme girişir. 1901 yılında Kalküta’ya trenle beş saat mesafede Balpur isimli bir köyde küçük bir okul açar. Ona göre geleneksel okul müfredatında eksik olan tabiat ve hayattır. Okulda sadece kitaplar üzerinden, okulun duvarları arasında kalıp eğitim verilmesine karşı çıkıyor, karşı çıkmakla kalmayıp alternatif bir model için mücadele ediyordu. Tagore, öğrencinin kafasına bilgiyi dolma doldurur gibi doldurmanın yanlışlığını “Papağanın Terbiyesi’’ adlı hikâyesinde de anlatmıştır. Ama en önemlisi, geleneksel İngiliz eğitim modelinin karşısına sağlam bir model sunmuştu. Kurduğu okulda eğitim ücretsizdi, çocuklar İngilizce, Bengalce, Sanskritçe, Aritmetik, Coğrafya, bilim alanlarında uygulamalı eğitim görüyordu. Doğayı tanımak ve sadelik en önemli eğitim konusuydu.

Dante, Goethe ve Dünya edebiyatının önde gelen kişileri üzerine makaleler yayınladı, ilk roman ve öykülerinde sıradan Hint insanının yaşamından gerçekçi ve romantik kesitler sunuyordu. Şiirlerinde insan, doğa sevgisi ve aşk ön plana çıkıyordu. Doğanın tüm yıkım ve öfkesine karşın ona bağımlıdır:

“Dünya güzeldir, ölmek istemiyorum ben”

Tagore için aşk bedenden ayrı olmadığı gibi, ondan ibaret de değildir. Tagore için kadın, ne bir zevk aracı, ne sinsi bir baştan çıkarıcı, ne de bedensiz bir melektir. Çok yüceltildiği zaman bile, hep bir bedene sahiptir. Aşık olan erkek, kadının bedensel güzelliğine kendi düş gücünü katar.

“Yarı kadın, yarı düş gücüsün sen”

Tagore 1913 yılında Gitanjali isimli kitabıyla Nobel edebiyat ödülünü aldı. Ancak Hindistan kargaşa içindeydi, ülke İngiliz egemenliğinden kurtulmak için savaşıyordu. Halkın mücadelesi, devletin güvenlik güçlerince şiddetle bastırılıyordu. Hiçbir ozan bu koşullarda bir kenara çekilip düş gücü dünyasında yaşayamazdı, yaşamamalıydı. Kendi yaşamını gözden geçirdiği bir şiirinde, romantik düş gücünü tek telli bir saz olan ektaraya benzetir. Artık, sömürgecilerin baskısına karşı savaşı simgeleyen savaş davulunu eline almak zorunda olduğunu söyler.

“Yaşamının savaş alanında o gün
Çarpışma sesleri dalga dalga yayıldı,
yağmur bulutlarından kopan gümbürtüler gibi.
Gün oldu bırakıp elimden ektara’yı
savaş davulunu yüklenmem gerekti.
Koşmam gerekti korkunç öğlen sıcaklarında
zafer ve yenilgi
kasırgaları arasında
Ayağım dikenlerle delik deşik,
yaralı göğsümden kanlar akarak.”

İki siyasal tutuklunun polis kurşunlarıyla ölmesi ve yirmi kişinin yaralanması üstüne yazdığı “Soru” adlı bir şiirde katilleri “Havayı zehirleyenler, ışığı söndürenler” diye tanımlıyor.

“Tanrım, kaç kez gönderdin peygamberlerini
bu acımasız dünyaya:
“Bağışlayın!” dedi onlar bize. “Sevin!” dediler.
“Kovun kötülüğü yüreklerinizden!”
Saygımız var, unutmuyoruz dediklerini, ama bu karanlık günlerde
Yanlış övgülerle uzaklaştırdık kendimizden onları.
Güçlünün suç işlemesini önlemeye gücü yetmeyen adaletin
tek başına için için ağladığını gördüm,
Genç çocuklar gördüm, koşup kederli başlarını
acı içinde amansız taşlara vuran.
Şimdi sesim kısıldı, kalmadı flütümde ahenk
Aysız gecenin tutsaklığı
Derin, karanlık kâbuslara boğdu dünyamı.
İşte bunun için yaşlı gözlerle soruyorum sana
“Havanı zehirleyenler, ışığını söndürenler,
bağışlıyor musun onları gerçekten?
Gerçekten seviyor musun onları?”

1915 yılında İngiltere kendisine “Sir” ünvanı verdi. Tagore İngiltere Genel Valisi Lord Chelmsford’a bir mektup yazarak, Hindistan’ın bağımsızlığı için mücadele eden Gandi’yi desteklediğini, halkının yaşadığı baskıları ve haksızlıkları anlatarak “Sir” unvanını iade ettiğini bildirmiştir.

1935 yılında Mussolini Habeşistan’ı işgal ettiğinde “Afrika” başlıklı şiirinde şunları söylüyordu.

“Demir zincirlerle geldiler,
Tırnakları kurt pençelerinden keskin…
Geldiler, insan avcıları,
Gözleri karanlık ormanlardan daha kör.
Uygarlığın vahşi açgözlülüğü
gösterdi utanmaz acımasızlığını….”

1941’de seksen yaşındayken, bir yazısında şöyle der: “Bir zamanlar, uygarlığın kaynağının Avrupa’nın yüreğinden fışkırdığına inanırdım, ama dünyayı terk etmek üzere olduğum şu günlerde bu inancım tümüyle iflas etti.”

ŞİİRLİ CUMALAR için bu hafta “Gitanjali” adlı kitabından aldığım bir şiiri seçtim, beğeneceğinizi umuyorum.

“90
Ölüm kapını çaldığı gün ona ne ikram
edeceksin ?
Misafirimin önüne hayatımın dolu
kabını koyacağım — Onu hiç bir zaman
elleri boş çeviremem.
Sonbahar günlerinin ve yaz akşamlarının
bütün tatlı mahsulünü,
işle dolu
hayatımın bütün kazançlarını, ve tasarruflarını,
günlerim sona ererken
ölüm kapımı çaldığı zaman, onun önüne
koyacağım.”

Çeviri: Bülent Ecevit

KAYNAKLAR
1-Rahajit Sarkar, Romantizmden Modernizme Rabindranath Tagore, Çeviri Ünal Aytür, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi – DTCF DergisiCilt: 39 Sayı: 1.2 Sayfa: 033-043 Yayın Tarihi: 1999
2-“ HİNT VE SİİRİN SESİ” RABİNDRANATH TAGORE’NİN EĞİTİM GÖRÜSLERİ VE SANTİNİKETAN OKULU’NDAKİ UYGULAMALARI, Bahri Ata, Pegem Akademi Yayınları, 2015.
3- Rabindranath Tagore, Gitanjali, Ahmet Sait Matbaası, 1941, Çeviri Bülent Ecevit.

ŞİİRLİ CUMALAR, Ortadoğu bataklığına itilmeye, nefret diline ve muhafazakâr bir toplum olmaya karşı bir DURUŞ projesidir.