Osmanlı İstanbul’unda kullanılan bir deyim vardır, fermanlı. Bu deyim, yaptıklarından sorumlu olmayan, davranışlarındaki keyfiyetin mazur görüldüğünü belirtir bir ferman taşıyan kişileri tanımlamak için kullanılırmış.

Yaygın bir “eleştiri” yöntemi olarak kullanılmasa, bir sosyal medya mesajı nedeniyle kaleme sarılıp bu yazıyı yazmazdım. Nedir, siyasi tutum ve argümanlardan daha çok galize kaçan duyguların akla hâkim olduğu yargılara giderek daha sık rasgeliyoruz. Uzatmayayım, işte o mesaj:

“İçinde Ara Güler’in olduğu bir dergi çöptür.”

Söz konusu edilen Mukavemet Dergi; yazarları arasında benim de olduğum, bir avuç kadın ve erkeğin didinerek ve direnerek yoktan var etmeye çalıştıkları, bugünlerde altıncı sayıya ulaşan dergi. Dergi bu, SBKP resmi yayın organı Pravda değil; içinde beğendiğiniz yazılar/yazarlar da olur, beğenmedikleriniz de. Kafanızda bir swot analizi yapar ve alıp almamaya, okuyup okumamaya karar verirsiniz. Çok gaza gelirseniz dergideki yazılar hakkında iki paragraf döktürür yayınlarsınız.

Bahse konu olan mesajda söz edilen kişi Ara Güler, 89 yaşında, çektiği fotoğraflar dünyanın dört köşe bucağındaki müzelerde sergileniyor. Fotoğrafı sanat olarak kabul etmeyen, kendisini de fotoğraf sanatçısı değil gazeteci sayan, nevi şahsına münhasır ve “abide-i muazzama” bir kişilik.

“Ben gazeteciyim. Fotoğrafçı değilim. Fotoğrafçı ile gazeteci arasındaki fark budur. Fotoğrafçı bomba patlar kaçar. Ama gazeteci peşinden gider olayı yakalamaya çalışır. Ben de bu yaşa kadar ona göre çalıştım”

Ara Güler bir süredir “sol cenahın” tepkisini çekiyor. İki yıl önce kendi talebi veya Saray’ın davetlisi olarak Cumhurbaşkanı’nın fotoğraflarını çeker. Cumhuriyet Gazetesi bu durumu “Usta’yı ‘Ara’ ki bulasın” manşetiyle sert bir dille eleştirir. Nedir, birkaç gün sonra Cumhuriyet Gazetesi Ara Güler için bir özür yazısı yayınlar:

“Geçen pazar günü 1. sayfamızda, dünyaca ünlü fotoğraf sanatçımız Ara Güler’le ilgili bir haber yayımladık. Haberde, Ara Güler’in Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın fotoğraflarını çekmek için randevu talep ettiği, bu talep üzerine kendisine randevu verilerek Erdoğan’ın Kısıklı’daki konutunda çekimin yapıldığı bilgisi yer alıyordu. Haber doğruydu elbette, ama “Usta’yı ‘Ara’ ki bulasın” şeklinde haksız ve eleştirel bir başlıkla sunulmuştu. Dünyaca ünlü bir fotoğraf sanatçısının ülkenin Cumhurbaşkanı’nın fotoğraflarını çekmek istemesi de, bu çekimin yapılmış olması da gayet anlaşılır ve doğal bir durumdur. Buna karşın, her gün şikâyetçi olduğumuz toplumun giderek kamplaştırılması, en insani ve doğal olayların, tutumların ve çalışmaların bile bu kamplaşma bağlamında değerlendirilmesi tuzağına, zaafına ne yazık ki biz de düştük. Bu nedenle Ara Güler’e açık bir özür borcumuz var. Yaptığımız bu yanlış nedeniyle özür dileriz.”

Ara Güler bu konuyla ilgili olarak Habertürk’den Kübra Par’a bir röportaj verir. Ara Güler’in sorulara verdiği yanıtlar, içinden cımbızla laf çekmeden okunmalıdır.

“Ara Bey, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın fotoğraflarını çektiniz diye sizi eleştirenler oldu. Ne diyorsunuz tepkilere?
Erdoğan’ın resmini çekmeye gittim diye kızıyorlar. Çekeceğim tabii. Camiyi de çekeceğim, katedrali de çekeceğim, lideri de çekeceğim. Ben 4 kere harbe gittim. Gözümü korkutamazsın. Anladın mı? Bu işlerden mi korkacağım? Hiçbirini tanımam, etmem. Bunlar tam sopalık, iki tane indireceksin orada kalacaklar! (Gülüyor.) Bunlar provoke edilmişler. Ne halt ederlerse etsinler. Bana ne!

–Sizce neden kızıyorlar?

Ne bileyim ulan! Bir sebebi yok. Ne istiyorlar? Cumhurbaşkanı değil mi? Çekmeyecek miyiz? Tabii Cumhurbaşkanı’nı çekeceğim, onu çekmeyip sizin gibi serserileri mi çekeceğim! Biz gazeteciyiz, her şeyi çekeriz. Onlara mı soracağım! Onlar ne kadar gazetecidir ki? Gazetecilik oynuyorlar. Gazete basıyorlar, adı oluyor gazeteci. Gazeteci ona denmez ki. Gazeteci haber peşinde, dünyanın herhangi bir yerinde, Çin’de, Japonya’da, Hindistan’da bir şeyler yapan adamdır. Bunların gittiği en fazla Erzurum…

-Cumhuriyet Gazetesi sizden özür diledi…
… aşağı Kasımpaşa!

-Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Affedersin Ermeni” sözüne alınmış mıydınız?
Hayır, ben Japon’um Ermeni falan değilim ki!”

Yukarıda bir kısmını paylaştığım röportaj üzerine yorum yapma gereksinimi duymuyorum. Teşhis açık: Fermanlı.

İsmini yazmayacağım bir şair…

Uzun yıllar önce, belki otuz yıl, ülkemizin yakın geçmişinin önemli şairlerinden birisiyle bir tatil beldesinde kısa süreliğine aynı masayı paylaştım. Bağımlı demeyelim ama alkolle ilişkisi oldukça bozulmuştu. Çevresini saran gençler için bir ilahtı, her sözü vahiy gelmiş ayet gibi dinleniyordu; galiz küfürleri dâhil. Bir yandan içiyor, bir yandan da anlatıyordu; elleri de boş durmuyor, yanına oturmuş 20 yaşında ya var ya yok bir genç kızı “mıncıklıyordu.” Ertesi gün konuştuğum genç kız şaşkındı. Yorumu kısa ve can yakıcıydı:

“O pis zampara düne kadar benim kıblemdi”

Şimdi oturdum saydım, yıllar önce görkemli bir cenaze töreniyle toprağa verdiğimiz bu şairin kaç kitabı vardı kütüphanemde; altı, tam altı kitabına sahiptim. Her birinin üzerine kurşunkalemle işaretler koymuş, notlar almışım. Soruyorum, torunu yaşında bir genç kızı alenen taciz eden bu yazarın kitapları çöp mü? Bu şairin şiirlerini yayınlayan dergiler, onlarda mı çöp?

Mussolini hayranı bir şair…

“Güz ayı; tepeler yükselir, sarar gölleri batan güneşe karşı,
Bir bulut perdesi akşam,
bir bulanıklık dalgalar üstünde; ve sivri, uzun, kimyon filizleri aralarında,
dondurucu bir ezgi kamışlarda.
Tepenin ardında keşişin çanı
gider esintide.
Nisanda geçti burdan yelken; döner belki Ekimde Silinir gümüş renginde kayık; usulca;
Parıldar güneş bir başına ırmakta.”

Yukarıdaki dizeleri Ezra Pound’un Canto’larından aldım. İlhan Berk’in deyişiyle “Canto’lar dünya edebiyatında benzeri olmayan bir şiirler demetidir.” Allen Tate, Ezra Pound’un Canto’ları için “bizim üzerimizde çağdaşlarının hepsinden daha çok etkisi olan bir şiirdir bu; uçsuz bucaksız bir “yeraltı” ünü kazanmış bir şiirdir. Hak etmiştir de bu ünü.” yorumunu yapmıştır. 1920’lerde Canto’ları yazmaya başlayan, İmgeci şiir akımının öncüsü olan ve sanatın ticarileşmesiyle şiddetle mücadele eden Ezra Pound, II. Dünya Savaşı yıllarında İtalya’nın faşist lideri Mussolini’yi desteklemiştir. Savaştan sonra tutuklanır Pound, cezaevi ve akıl hastanelerinde uzun yıllar geçirir. Milyonlarca kişin ölümüne sebep olan Nazi ve İtalya faşizmine verdiği destekle insanlığa karşı işlenmiş bir suçun ortağı olmuştur. Ne yapalım şimdi, tüm Ezra Pound şiirini yok mu sayalım? Hepsi çöptür mü diyelim? Kestirmeden fikrimi söyleyeyim; Ezra Pound şiirleri, 20. Yüzyıl Dünya kültürünün en büyük miraslarından biridir, öyle de kalacaktır.

Silah tüccarı

1891 yılında 37 yaşında ölmüş bulunan ve günümüzde dünya çapında bir üne sahip bir kişi var sırada. Ölüm döşeğinde yatarken, bilinci kapanmadan hemen önceki sayıklamalarında hayali bir taşıma şirketi müdürüne, yola çıkışını düzenleyen bir mektup dikte ettirir, yüklemek istediği fildişi envanterini de dâhil ettirmiştir mektuba. Kısa süre sonra da ölür. Şimdi size sormak isterim; kanaatinizce bu kişi hangi nedenle 126 yıl sonra ününü sürdürmektedir? Peki, biraz ipucu istiyorsunuz. Adamımız Fransız, iyi bir eğitim görmüş, dil öğrenmeye çok yatkın, yaşamının önemli bir bölümünü Afrika’da geçirmiş, silah ticareti dâhil olmak üzere türlü beter işler çevirmiş. Hatta köle ticareti yaptığı da iddia edilmiş. Ancak köle ticaretine karşı olmamakla beraber bu işe bulaşmadığı veya bu alana girme olanağı bulamadığını biliyoruz. Muhtemelen yüzünüzü buruşturdunuz ve “tanımasam da olurmuş” diyorsunuz. O halde sıkı durun. Anlattığım kişi dünya tarihinin en önemli şairlerinden biri olan Arthur Rimbaud. Sembolist şiirin öncüsü ve 21 yaşından sonra şiir yazmamış. 17 yaşında deniz görmeden yazdığı uzun şiiri “Sarhoş Gemi” insanlık kültürünün en büyük miraslarından biri kabul ediliyor.

“Güneşi gördüm, alçakta, kanlı bir ayinde;
Sermiş pırıltısını uzun mor pıhtılara.
Eski bir dram oynuyor gibiydi, enginde,
Ürperip uzaklaşan dalgalar, sıra sıra.

Yeşil geceyi gördüm, ışıl ışıl karları;
Beyaz öpüşler çıkar denizin gözlerine;
Uyanır çın çın öter fosforlar, mavi, sarı;
Görülmedik usareler geçer döne döne.”

(Çeviri Sabahattin Eyuboğlu’na ait olup şiirin tamamı 25 dörtlükten oluşmaktadır.)

Ne yapalım şimdi; “pis” bir silah tüccarının yazdığı tüm şiirler çöp müdür? Karar sizin!
Knut Hamsun, Althusser, Pier Paola Pasolini, Bach

Verdiğim örneklerin az sayıda istisnalar olduğunu iddia ederseniz, istemediğiniz kadar çok örnek verebilirim. Göçebe ve Açlık adlı yapıtlarıyla “yoksulluğun kitabını” yazmış ünlü Knut Hamsun’un Nazi hayranlığını, karısını boğarak öldüren Marksist düşünür ve felsefe profesörü Althusser’i, unutulmaz filmlerin yönetmeni Pier Paolo Pasolini’nin çocuklara cinsel istismar nedeniyle defalarca suçlandığını, havaların iyi gittiği zamanlarda az kişinin öldüğü ve bu nedenle kilise törenlerinden az para kazandığından sızlanan Bach’ı hatırlatmak zorunda kalırım.

Nişangâh Hak getire, haydi Allah rast getire

Ara Güler’in Saray fotoğrafları çekmesi ve kendisini eleştirenleri “serseri” diye tanımlamasından dolayı, onun bir yazısına sayfalarında yer veren Mukavemet Dergi’nin “çöp” olduğu iddiasından buraya kadar geldik. Az okuyan toplumların kaderidir bu; sığ bilgi birikimiyle her konuda keskin hükümler veren, siyasi düşüncesinin, yargılarının kusursuzluğundan hiç şüphe duymayan kişiler baş tacı edilir. Toplumsal kültür onların derinlikten ve bilimsel şüpheden yoksun hurafeleri üzerinden yeniden üretilir.

Yazımı emekli tarih hocası babam Aydoğan Demir’den öğrendiğim bir söz ile bitireceğim. Avrupa balistik çalışmalarını bilim dalı haline getirmiş, top atışlarında hedefi vurmak için ayrıntılı matematik hesapları yaparken, Osmanlı topçusunun sloganı şu olmuştur.

“Nişangâh Hak getire
Haydi Allah rast getire”

KAYNAKLAR

1- Edmund White, Rimbaud-Bir Asinin Çifte Yaşamı, Çeviri Cem Uzungüneş, Edebi Şeyler Yayınevi, Haziran 2017, İstanbul.
2- Ahmet Necdet, Çağdaş Fransız Şiiri, Yeditepe Yayınları, 1959, İstanbul.
3- Ezra Pound, Seçilmiş Canto’lar, Hazırlayan İlhan Berk, Adam Yayınları, 1995, İstanbul.
4- Cumhuriyet Gazetesi, Ustayı Ara ki Bulasın, 20 Aralık 2015.
5- Cumhuriyet Gazetesi, Ara Güler’e Özür Borcu, 22 Aralık 2015.
6- Habertürk Gazetesi, Ara Güler: Cumhurbaşkanını çekmeyip sizi mi çekecektim, 25 Aralık 2015.
7- Vikipedi
8- Aydoğan Demir, Emekli Tarih Hocası, Tarih sohbetleri.ara